Waarom is Guus Hiddink zo’n succesvolle trainer? Waarom presteren sommige mensen onder druk juist beter dan anderen? Hoe kan iemand met talent toch mislukken in de sport? Dat zijn vragen die aan de orde komen bij sportpsychologie: de psychologische processen die van invloed zijn op het leveren van sportprestaties. Sportpsychologie kan talenten helpen hun ambities waar te maken. Maar wat heb je er zelf aan?

Sportpsychologie voor hardlopers

Hardlopen is niet alleen een fysieke inspanning; het is ook een mentale uitdaging. Of je nu een beginner bent, een marathonloper of ergens daartussenin, de mentale aspecten spelen een cruciale rol in je prestaties en ervaring als hardloper. Hier komt een sportpsycholoog in beeld. Deze professionals zijn gespecialiseerd in de mentale aspecten van sport en kunnen hardlopers helpen hun mentale kracht te verbeteren, net zoals een trainer helpt met fysieke conditie.

1. Motivatie en doelstelling:
Een van de grootste uitdagingen voor hardlopers is het behouden van motivatie, vooral tijdens langdurige trainingssessies of wanneer ze geconfronteerd worden met plateaus in hun prestaties. Een sportpsycholoog kan technieken aanbieden om doelen te stellen en te visualiseren, waardoor hardlopers gemotiveerd blijven en een duidelijk pad voorwaarts hebben.

2. Omgaan met druk en angst:
Of het nu de zenuwen zijn voor een grote race of de druk die je jezelf oplegt om een persoonlijk record te verbreken: angst en druk kunnen de prestaties van een hardloper belemmeren. Een sportpsycholoog kan strategieën bieden om met deze gevoelens om te gaan, zoals ademhalingsoefeningen, mindfulness en positieve zelfspraak.

3. Focus en concentratie:
Tijdens lange runs kan de geest afdwalen, wat kan leiden tot verminderde prestaties of zelfs blessures. Sportpsychologen kunnen je concentratietechnieken aanleren, zodat hardlopers in ‘de zone’ blijven, een mentale staat waarin ze volledig zijn afgestemd op hun lopen en optimaal presteren.

4. Overwinnen van tegenslagen:
Blessures, slechte races of andere tegenslagen kunnen het zelfvertrouwen van een hardloper schaden. Een sportpsycholoog kan helpen bij het ontwikkelen van veerkracht en een positieve mindset, zodat hardlopers tegenslagen kunnen zien als leermomenten in plaats van als mislukkingen.

5. Mentale voorbereiding:
Net zoals hardlopers zich fysiek voorbereiden op een race, is mentale voorbereiding even essentieel. Sportpsychologen kunnen hardlopers begeleiden in mentale simulatie, waarbij ze de race in hun hoofd visualiseren, van start tot finish, waardoor ze voorbereid zijn op elke uitdaging die ze onderweg tegenkomen.

6. Balans tussen training en rust:
Overtraining kan leiden tot burn-out en blessures. Sportpsychologen kunnen hardlopers helpen naar hun lichaam te luisteren en het belang van rust en herstel te begrijpen, zodat ze op hun best kunnen presteren zonder zichzelf te schaden.

Kortom, terwijl hardlopen vaak wordt gezien als een solitaire en fysieke sport, is de mentale component net zo belangrijk. Een sportpsycholoog biedt hardlopers de tools en strategieën die ze nodig hebben om mentaal sterk te zijn, waardoor ze hun volledige potentieel als hardloper kunnen bereiken. Of je nu je eerste 5K loopt of traint voor een ultramarathon, de begeleiding van een sportpsycholoog kan het verschil maken tussen goed presteren en optimaal presteren.

Wat is sportspychologie?

Sportpsychologie kijkt naar factoren als zelfvertrouwen, prestatiedruk, concentratie, motivatie en faalangst. Het kijkt ook naar teamprestaties, leiderschap, coaching, groepsprocessen en de invloed van media en publiek. Sportpsychologie bestudeert gedrag, gevoelens en gedachten rondom sportsituaties. Het is een praktisch (toegepast) werkgebied van de psychologie, dat in Nederland nog niet zo sterk is doorgedrongen als in de sportgekke Verenigde Staten. Toch kun je ook in Nederland al opleidingen tot sportpsycholoog volgen.

Zowel bij sportpsychologie als prestatiepsychologie gaat het steeds om twee vragen: hoe zorg je ervoor dat mensen op hun best presteren op de momenten dat het er echt toe doet? En hoe help je mensen om hun ambities waar te maken? Sportpsychologie kan nuttig zijn in functies als coach, trainer, consultant of beleidsmaker.

De ene sportpsycholoog is de andere niet

Er zijn verschillende soorten sportpsychologen: sportpsychologen die in een praktijk werken, onderzoekers en coaches. Een sportpsycholoog die in een praktijk werkt, houdt zich bezig met het begeleiden van sporters. Zo iemand kan verbonden zijn aan een sportclub of zelfstandig gevestigd zijn als psycholoog in een praktijk aan huis of een gezondheidscentrum. Aan de hand van psychologische onderzoeken stelt hij/zij een interventieprogramma op en voert dit uit. De sportpsycholoog signaleert ook andere blokkades en verwijst de sporter eventueel door. Denk bijvoorbeeld aan sporters die last hebben van eetstoornissen.

Onderzoek naar sportpsychologie

Een sportpsychologie-onderzoeker doet wetenschappelijk onderzoek naar onderwerpen op het gebied van sportpsychologie. Hij/zij is degene die op zoek gaat naar antwoorden op vragen als: waarom is Guus Hiddink zo’n goede coach? Waarom slaagt de ene sporter wel en raakt de carrière van een even getalenteerde sporter in het slop door verkeerde keuzes, verkeerde invloeden en niet goed om kunnen gaan met de druk? Een onderzoeker schrijft artikelen en boeken over sportpsychologie, maar is niet in de dagelijkse praktijk betrokken bij het begeleiden van sporters.

De coach als sportpsycholoog

Coaches zullen niet 100% van hun tijd bezig zijn als sportpsycholoog, maar kennis van sportpsychologie helpt hen wel in de begeleiding van sporters. Dankzij kennis van sportpsychologie begrijpen ze wat de blokkades van sporters zijn en kunnen ze helpen om hun pupillen beter te laten presteren. Een coach kan ook begeleiding geven bij belangrijke momenten in een sportcarriere, zoals: omgaan met teleurstellingen na een diskwalificatie of blessure, begeleiding van jeugdige sporters, overgang van amateur naar professionele sportcarrière. Als een sporter twijfelt over het voortzetten van een topscportcarrière zal de coach het eerste aanspreekpunt daarvoor zijn. In Nederland is het nog niet gebruikelijk om bij dit soort ingrijpende keuzes meteen naar een psycholoog te stappen. Sportpsychologie is dus ook een onderwerp waar je als coach mee te maken hebt.

Wat houdt sportpsychologie in de praktijk in?

Als ‘gewone’ sporter zul je niet zo snel naar een sportpsycholoog stappen. Een veelgehoorde klacht waarmee sporters naar een sportpsycholoog stappen is bijvoorbeeld, dat ze in trainingen veel beter presteren dan in wedstrijden. Dit is een probleem dat je als recreatief sporter ook wel zult herkennen. Je kunt dit op verschillende manieren aanpakken, bijvoorbeeld met een mentale training, waarin onderwerpen aan de orde komen als:

• Ademhaling en ontspanning
• Concentratie en aandacht trainen
• Gedachten trainen en verbeelding
• Doelen stellen
• Omgaan met teleurstellingen

Bij mentale training leert een sporter mentale vaardigheden aan, die je kunt gebruiken om beter te presteren in de sport. Metale begeleiding is iets anders: daarbij gaat het om een proces waarbij je meermaals terugkomt bij de sportpsycholoog voor een individueel gesprek of groepsgesprek, om de voortgang en voorkomende problemen te bespreken.

Hoe word je sportpsycholoog?

Er zijn in Nederland verschillende opleidingen die je klaarstomen voor een carrière als sportpsycholoog. Het niveau verschilt echter aanzienlijk.

• Cursus Sportpsychologie en mentale training. Aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen kun je een 4-daagse cursus Sportpsychologie en mentale training volgen. In totaal gaat het om een studiebelasting van 4 dagen van 3 uur waarin de nadruk ligt op begeleiding van sporters. De cursus kost 599 euro inclusief BTW en vindt plaats in de avonduren.
• Minor Sport en sportpsychologie. Aan de Vrije Universiteit (VU) kun je een minor volgen, waarin aandacht wordt besteed aan inspanningsfysiologische en sportpsychologische variabelen, talent en talentidentificatie, sportfilosofie en het verzamelen en interpreteren van meetgegevens in de sport.
• Online opleiding Sportpsychologie/Mental coach. Bij de AALO (een commercieel opleidingsinstituut) kun je een online training volgen, waar je op elk moment mee kunt beginnen.

Mag je je zomaar sportpsycholoog noemen?

Er is nogal wat verschil tussen een sportpsycholoog die een 6 jaar durende studie heeft gedaan en iemand die 7 maanden een schriftelijke cursus heeft gevolgd. Mag je je zomaar sportpsycholoog noemen? Dat is inderdaad het geval: ‘sportpsycholoog’ is geen beschermde titel in Nederland. Om te benadrukken dat je een volwaardige opleiding hebt gevolgd kun je je bij de VSPN inschrijven: de Vereniging voor SportPsychologie in Nederland. Studenten die een master Psychologie of Bewegingswetenschappen hebben gevolgd kunnen een VSPN-basisaantekening Sportpsychologie krijgen. Hiervoor moet je minimaal 30 studiepunten (2 tot 3 cursussen) hebben behaald op het gebied van sportpsychologie en zelf onderzoek hebben gedaan. Meer informatie is te vinden bij de VSPN.

Wil je zelf een sportpsycholoog inschakelen, dan is het dus van belang om erop te letten dat hij/zij geregistreerd is bij de VSPN. Alleen dan weet je dat het iemand is die een jarenlange opleiding tot sportpsycholoog achter de rug heeft.